"Wydarzenia, o ktĂłrych opowiadają moi bohaterowie, rozegrały się, gdy miałem dwa, trzy lata. Nie ominęły rĂłwnież mojego rodzinnego domu. Dzisiaj umiem nazwać emocje, ktĂłre już na zawsze zostaną powiązane z liczbą sześćdziesiąt osiem. To poczucie odrzucenia, żal i samotność.

Postanowiłem zrozumieć, dlaczego tak wielu ŻydĂłw wyjechało z Polski po wydarzeniach Marca sześćdziesiątego Ăłsmego i dlaczego tylu zostało. Na przełomie 2016 i 2017 roku odbyłem prawie osiemdziesiąt spotkań z tymi, ktĂłrzy po wojnie sześciodniowej w Izraelu oraz po Marcu podejmowali decyzje o pozostaniu w Polsce lub jej opuszczeniu. Zadawałem im pytania w swoim imieniu oraz, mam wielką nadzieję, że i w Twoim - Drogi Czytelniku.

Dzisiaj wiem więcej, ale dalej nie rozumiem wielu rzeczy. Jedno z pytań, z ktĂłrym pewnie pozostanę na zawsze, brzmi: dlaczego opuszczający Polskę Żydzi widzieli tak mało rąk wyciągniętych do nich w geście pożegnania?

To są wydarzenia, ktĂłre miały miejsce pięćdziesiąt lat temu, dwadzieścia trzy lata po II wojnie światowej".

Mikołaj Grynberg